Ажил амьдралын тэнцвэр гэдэг бол өргөн хүрээтэй цогц ойлголт юм. Ерөнхийдөө ажил дээрх дүр, гэр бүл дэх дүр хоёуланд нь тэнцүү, сэтгэл ханамжтай байгаагаар ажил амьдралын баланс тодорхойлогддог.

• Ажил амьдралын тэнцвэр 3 бүрэлдэхүүн хэсгээс бүрдэнэ.

• Цагийн тэнцвэр (ажил болон гэр бүлдээ ижил цаг зарцуулах)

• Оролцооны тэнцвэр (гэр бүл болон ажилдаа сэтгэл зүйн хувьд ижил түвшинд байх)

• Сэтгэл ханамжийн тэнцвэр (гэр бүл болон ажилдаа сэтгэл ханамж ижил түвшинд байх)

   Хүн ажил амьдралынхаа аль нэгнийг орхигдуулж түүндээ сэтгэл хангалуун биш болж эхэлвэл тэнцвэргүй байдал бий болдог. Энэ зөрчил 2 хэлбэртэй

• Ажлаас гэр бүлд бий болох зөрчил

• Гэр бүлээс ажилд бий болох зөрчил

   Хүмүүсийн ажил амьдрал тэнцвэргүй болоод ирэхлээрээ өөрсдийнхөө талаар, гэр бүлийнхээ талаар сайн сайхан зүйлийг төсөөлөх чадваргүй болдог.

 Ажил амьдралын тэнцвэр алдагдсанаар хүн стресст ордог.

Стрессийн үед хүний биеийн талаас гарах өөрчлөлт:

Байнга толгой өвдөх, нүд эрээлжлэх, чих шуугих, зүрх дэлсэх, өтгөн хатах эсвэл суулгах, хоолны дуршил буурах, арьс хуурайших шинжүүд гарна.

Хүний сэтгэлзүйн талаас:

Айдас, түгшүүр, сэтгэл гутрах, ганцаардах, яльгүй зүйлд уурлах, өөрийгөө буруутгах, нойргүйдэх зэрэг өөрчлөлтүүд гардаг.

Стрессийг багасгах болон арилгах аргуудад:

• Инээж байх

• Өөрийгөө урамшуулж үнэлж байх

• Долоо хоногийн 1 өдөр өөрийн дуртай зүйлийг хийх

• Дасгал хөдөлгөөн хийх, ууранд суух

• Биеийн хүчний хөдөлмөр хийх

• Бусдад болон өөртөө урам зориг хайрлаж байх

• Гэр орон , ажлын байрандаа таатай дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэх

Ажил амьдралын зөрчил нь хувь хүн, нийгэм, байгууллагад тодорхой өртөг бүхий хохирол учруулдаг. Ажлын стрессээс үүдэн ажил таслалт, бүтээмж буурснаас АНУ-д жилд З00 тэрбум долларыг алддаг. Хувь хүний болон эрүүл асуудлаас үүдэн бүтээмж буурснаас АНУ-ын ажилтнууд жилд 225.8 тэрбум доллар алддаг. Ажил амьдралын зөрчил нь зөвхөн байгууллагад нөлөөлөх биш, хувь хүнд зарлага бий болгодог. Тухайлбал, эрүүл мэндийн зардал, цалин хөлс буурах г.м.

• Зохион байгуулалттай байх. Өөрийнхөө өдөр тутмын ажлаа төлөвлөж, удирдаж бай.

• Жагсаалт гарга. Хийх ажлынхаа жагсаалтаа гаргаж бай.

• Чухлыг нь тодорхойл. Жагсаалтад байгаа ажлуудаа чухлаас нь эхэл.

• Төлөвлө, гэхдээ амьдралаа цагийн хуваарь болгох хэрэггүй. Төлөвлөх нь чухал зүйлээ олж харж, сэтгэл зүй тогтвортой байхад чухал хэрэгтэй.

 - Нэг долоо хийх бүх зүйлээ жагсааж бичээд дийлэхгүй, эсвэл дургүй ажлуудаа өөр хэн нэг чаддаг хүнд даалгаж хас. Эсвэл хамтран ажиллагсадтайгаа түүний талаар хэлэлцэж, илүү амархнаар хийх аргын талаар зөвшилц.

 - Ажлыг ажил дээрээ орхи. Хаанаас ч хэзээ ч бие биетэйгээ электрон хэлбэрээр харьцаж болдог болсны “ачаар” ажил гэрийн хоорондох зааг ялгаа улам багассаар байгаа. Тиймээс бид өөрсдийнхөө гараар л тэр заагийг “зурах” хэрэгтэй. Хүүхдүүдтэйгээ байхдаа laptop-оо унтрааж, болж өгвөл утсаа салгаж байгаарай.

 - Ажил амьдралын аль алинд нь цагаа зохицуулж сураарай. Долоо хоног бүрийн нэг өдрийг сонгож аваад, гэр бүлийнхэнтэйгээ ямар нэг дурсамжтай юм хийдэг бол. Хамт зугаалж гадуур хооллож, тоглолт үз. Зөвхөн шаардлагатай зүйлсийг хийж бусдыг нь орхи.

 - Эрүүл хоол идэж, өдөр тутмынхаа амьдралд идэвхитэй хөдөлгөөнийг нэвтрүүлж, хангалттай унтаж амар. Өдөр бүр өөрийнхөө дуртай зүйлд 5 минут ч болов гаргаж бай. Ном унших эсвэл иогийн дасгал хийх гэх мэт. Үүнийхээ хажуугаар хамтрагч болон найзуудтайгаа хамт хийж болох сайхан зүйлсийг ол.

Үүний тулд амьдралын эрүүл хэв маягийг бий болгох хэрэгтэй. Үүнд:

• Хангалттай унтаж амрах

• Идэвхтэй хөдөлгөөнтэй амьдралаар амьдрах

• Эрүүл хоол хүнсийг сонгон хэрэглэх

• Хорт зуршлаас хол байх

• Эрүүл биеийн жинг хадгалах

• Оюун ухаан болон сэтгэл санаагаар эрүүл байх

• Тогтмол эмчийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагддаг байх

Насанд хүрсэн хүн өдөрт 7-8 цаг унтаж байх хэрэгтэй. Хүний биеийн ажиллах чадвар хамгийн их буурдаг шөнийн 12 цагаас өмнө унтаж, тархи эрчимтэй ажилладаг өглөө эрт босч хэвших нь маш чухал.

Нойрны ач тус

• Биемахбод нөхөн төлждөг

• Биеийн дархлааг сайжруулна.

• Эдгэрэх чадварыг нэмэгдүүлнэ

• Өдрийн турш сэргэлэн байлгана

Нойр алдагдсанаар:

• Хүний биеийн дархлаа сулрах

• Оюуны чадавх буурах

• Сэтгэл снаа өөрчлөгдөх

• Бухимдаж цухалдах нь ихсэх

• Тархины идэвхтэй ажиллагаа сулрах шинжүүд гарна.

Нойр хүрэхгүй байх шалтгаан:

• Телевизор, компьютер удаан хугацаагаар хэрэглэх

• Зугаа цэнгэлийг хэтрүүлэх

• Шөнийн ээлжийн ажил

• Сэтгэлийн дарамт, тайван бус байдал

• Гудамжны шуугиан

• Кофены хэт хэрэглээ мөн эмнээс шалтгаалж болно.

Нойргүйдлийг хэрхэн зохицуулах вэ?

• Өглөө тогтмол цагт босч орой тогтмол цагт унтаж хэвших

• Зөв хооллох

• Кофе, цай, кока кола ундааны хэрэглээг зохистой байлгах

• Өглөө өлөн үед болон унтахын өмнө согтууруулах ундаа хэрэглэхгүй байх

• Усаар биеэ чийрэгжүүлэх

• Биеийн тамир дасгал хөдөлгөөн тогтмол хийх

• Тухтай унтах орчныг бүрдүүлэх

• Өрөө тасалгаандаа агаар сайн оруулах

• Цагийн менежментийг хэрэгжүүлж өдөр тутмын ажлын ачааллыг тэнцвэржүүлж байх

Дасгал хөдөлгөөн дутагдсанаас болж жил бүр 250000 хүн наснаасаа түрүүлж нас бардаг. Тогтмол дасгал хөдөлгөөн хийх нь эрүүл мэндийг сахин хамгаалахад чухал нөлөө үзүүлдэг. Үүнд:

Цусан дахь өөх тосны хэмжээг бууруулдаг.

Цусны сийвэнгийн бүтцийг сайжруулж, цусны нөжрөлөөс хамгаалдаг.

Биеийн харьцааг сайжруулдаг.

Ясны нягтаршилтыг сайжруулж, яс сийрэгжихээс сэргийлдэг.

Дархлааны тогтолцоог сайжруулна.

Сэтгэл санааг өөдрөг болгож тайвшруулдаг.

Хоол боловсруулалт, бодисын солилцоог сайжруулдаг.

Хоол хүнсэнд агуулагдах гол амин тэжээл бол нүүрс ус, уураг , өөх тос бөгөөд

Уургийг биемахбодыг бүтээгч – “тоосго”

Нүүрс усыг – эрчим хүчний шууд эх булаг

Өөх тосыг – хүний биеийн эрчим хүчний агуулах гэж зүйрлэдэг.

Мах өндөг гэх мэт амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн нь уургаар маш баялаг боловч хэтрүүлэн хэрэглээд байх тохиолдолд цусны даралт ихэсгэх, зүрх судасны өвчтэй болох, судас хатуурах, ясны бэхжилт муудах гэх мэт сөрөг үр дагавартай

Ханасан өөх тосны хэрэглээ ихсэх тохиолдоллд түүнд агуулагдах холестерин нь цусны судасны ханыг хатууруулан улмаар цусан хангамжийн дутагдал болох, нарийн судас бөглөрснөөс зүрхний шигдээс болон тархины цус харвалт үүсгэдэг.

Нүүрс усаар баялаг хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэглээ хэтэрсэн тохиолдолд таргалалт, чихрийн шижингээр өвдөх эрсдэл нэмэгддэг.

Зохистой хооллох зарчим:

• Зохистой хэмжээтэй байх

• Зөв зохицолтой байх

• Хоолны илчлэгийг хянах

• Тэжээллэг чанар

• Тохируулан хэрэглэх

• Нэр төрөл олон байх

Ус нь хүний бие махбодын ус давсны тэнцвэрт байдлыг хадгалах, бие махбодид ашигтай бодисыг зөөвөрлөх, эд, эсийн бүтцийг үүсгэх, уусгагчийн зэрэг үүргийг гүйцэтгэдэг.

Насанд хүрсэн хүний биеийн 60%, бяцхан хүүхдийн 75% нь ус байдаг.

Уураг тархины эс - 85%

Зүрхний эс - 70%

Уушигны эс - 70%

Бөөрний эс - 80%

Ходоодны шүүс - 99%

Хөлс - 99%

Яс - 30%

Өөх -20% гэх мэтчилэн усыг агуулдаг.

Эндээс ус бидний биед хичнээн их хэрэгтэй чухал болохыг харж болно. Жишээ нь хамгийн хуурай яс л гэхэд 30%-ийн усны агууламжтай байна.

Гэтэл өдөр бүр энэхүү шингэний хэмжээ алдагдаж байдаг. Хамгийн ихээр шээс болон хөлсөөр алдагддаг ба үйл хөдөлгөөн бүрийн үед ус гадагшилж байдаг. Тухайлбал:

- Нүдээ цавчих бүрд

- Хоол унд залгихад

- Амьсгалахад

- Бодож тунгаах болон сэтгэхэд хүртэл усны хэмжээ маань алдагддаг.

Биеийн жингийн 1%-тай тэнцэх ус алдагдахад бие организмд дохио өгч ам цангадаг. Энэ дохиог хүмүүс өлсөж байна гэж буруу ойлгож юм идэхийг хүсдэг. Харин энэ бол үнэн чанартаа эд эс усаар цангасны дохио юм. Тиймээс энэ үед юм идэх биш харин алдагдсан шингэнээ нөхөхийн тулд ус уух хэрэгтэй. Цай кофе, ундаа зэрэг нь усыг орлож чадахгүй тул өдөрт ойролцоогоор 2л шингэн алддаг тул 8-10 аяга ус уух хэрэгтэй.

Урт удаан наслах өвчлөлөөс сэргийлж болохуйц хамгийн тохиромжтой жинг эрүүл жин гэж нэрлэдэг. Хүний биеийн жин тохирсон хэмжээнд байгаа эсэхийг тухайн хүний өндрийг жинд харьцуулж Биеийн жингийн индексийг гаргадаг. БЖИ=18,5-25 хэвийн гэж үзнэ.

Биеийн жинг бууруулахдаа богино хугацаанд огцом хассан тохиолдолд ус болон булчингийн жин алдагддаг ба хаях ёстой өөхөө алддаггүй, харин удаан хугацааны туршид тууштай жингээ бага багаар бууруулж байгаа бол зөв жин хаялт гэж үздэг.

Жин хасч эрүүлжихэд зайлшгүй хэрэгжүүлэх зүйлс:

• Идэвхтэй дасгал хөдөлгөөнтэй байх

• Эрүүл болонкалори багатай хоол сонгох

• Чихэр давсны хэрэглээг багасгах

• Ханасан өөх тос ихтэй хоол хүнсийг бага хэрэглэх

• Хоолны порцоо багасгах

• Боловсруулаагүй буудайгаар хийсэн талх, каша хэрэглэх

• Сэтгэлийн дарамтнаас гарах аргуудад суралцах

• Эерэг сэтгэлгээтэй байх

Эрүүл амьдралын хэв маяг бол өвчлөлтөөс сэргийлэх анхны алхмууд юм. Та тогтмол эрүүл мэндийн үзлэг нарийн шинжилгээнүүдэд хамрагдаж байх хэрэгтэй. Урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөрт хамрагдаж буй хүмүүс дараах үзлэг шинжилгээг хийлгэсэн байх хэрэгтэй.

• Цусны даралтыг шалгуулж байх

• Цусанд холестерин тодорхойлох

• Цусанд глюкоз үзэх

• Хэт авиан шинжилгээ

• Ходоод, бүдүүн, шулуун гэдэс дурандуулах

• Мамограф буюу хөхний шинжилгээ

• Эмэгтэйчүүдийн үзлэг

• Түрүү булчирхайн шинжилгээ

• Ясны сийрэгжилтийн шинжилгээ

• Хараа сонсгол

• Амны хөндийн эрүүл мэндийн үзлэг

Энэ эь эрүүл мэндийн хамгийн чухал цөм хэсэг бөгөөд эрүүл саруул оюун ухааныхаа хүчээр бусад хэсгүүдийг жолоодон залж байдаг. Хүний биемахбодод хэд хэдэн хэрэгцээ байдгийн нэг нь сэтгэлзүйн хэрэгцээ юм. Энэ хэрэгцээ хангагдах нь оюун ухаан сэтгэл санааны эрүүл мэндэд чухал ач холбогдолтой. Сэтгэлзүйн хэрэгцээ гэдэг нь хүний сайн сайхан байх мэдрэмж бодолд нөлөөлдөг хэрэгцээ юм.

Дотор нь 3 ангилна.

• Хайрлах хайрлуулах хэрэгцээ

• Харьяалагдах хэрэгцээ

• Сэтгэл хангалуун байх хэрэгцээ

Сэтгэл хангалуун байдал гэдэг нь амьдралаас таашаал авч, таагүй байдлаас ангижрах чадвар юм. Сэтгэл хангалуун байдал гэдэг нь таагүй зүйлээс өөрийгөө чөлөөлөх туршлага, чадвартай бас холбоотой юм. Өөрөөр хэлбэл, таагүй мэдрэмжийг газар авахаас нь өмнө хязгаарлан багасгах, байгаа зүйлдээ сэтгэл хангалуун байх зэрэг чадварууд юм.

“Аз жаргалын эдийн засгийн онол” номыг бичсэн Ричард Леордийн үзэж байгаагаар эд баялгийн хэмжээ ихэсч өссөн ч түүнийгээ дагаад илүү аз жаргалтай болдоггүй гэдэг нь дэлхий нийтээр нотлогдсон үзэгдэл гэж үзжээ.

Яагаад гэдгийн учир нь:

• Хүн бүр өөрийгөө өрөөл бусадтай харьцуулдаг

• Хүссэн эд баялгаараа хангагдах мөчид аз жаргал нь бага болон оронд нь өөр шинэ зүйлтэй болох сэтгэл төрдөг.

• Өсөн дээшлэхийн тусам алдар нэр албан тушаалын шунал хүсэл оргилдогтой холбоотой.

 Хүн өөрийнхөө байгаа зүйлд сэтгэл ханамжтай байх нь жинхэнэ аз жаргал юм. Жнь: Хүн эрүүл саруул байхдаа эрүүл мэнд байхын аз жаргалыг мэдэрдэггүй. Өвдөж зовох үедээ л өвчингүй эрүүл байхын аз жаргалыг мэдэрдэг.

Бичсэн: Өнөрөө Эмч